SOSYAL ETKİ VE UYMA
30 Kasım 2017 Perşembe
/
No Comments
SOSYAL ETKİ VE UYMA
UYMA DAVRANIŞI
**Bir kişinin davranış ve hatta bazı durumlarda düşünce ve duygularını gerçek (somut) yada sosyal etki aracılığı ile değiştirmesi ve baskı yönüne doğru uyum göstermesi demektir.
**Toplumsal uyum sağlama, yaşam içerisinde bireysel özelliklerin bir bölümünün yok olması demektir. Bu anlamda “uymacı kişi” başkaları ile birlikte iken, tek başına iken olduğundan farklı davranan kişidir. Çünkü, temel bir toplumsal kurala uyum gösterme toplumsal ilişkilerin temel taşıdır.
**Bireysel tutum ne olursa olsun toplum normlarına, ilkelerine ve kararlarına uygun davranışlar geliştirilmesine uyma davranışı denir.
**Uyma davranışı bir toplumsal etki sonucu oluşmaktadır. İnsanların bir arada iken benzer davranışlar göstermelerinin sebebi de, bu etkidir.
**Bu bağlamda insan davranışlarının büyük bir kısmının, toplumsal nitelikte olduğunu söylemek mümkündür. Çünkü insan başkalarından yalıtılmış bir yaşam biçimine göre programlanmamıştır.
UYMA DAVRANIŞI TÜRLERİ
A) İtaat: Kişinin toplumsal nitelikteki bir uyarıcıya-etkiye, incelemeden, soruşturmadan, sorgulamadan ve tartışmadan, eleştirmeden kesin kez bir uyma davranışı göstermesidir.
**Uyma davranışı gösterenin, uyulan kaynağın üstünlüğünü, gücünü ve denetimini kabul etmesi anlamına gelir.
B) Özdeşleşme: Kişiler bazı durumlarda içinde bulundukları, parçası oldukları toplumsal grup yada toplumdaki herhangi bir birey ile kendileri arasında görünmez bağlar kurarlar ve kendilerini de onlardan biri yada doğrudan doğruya bir benzeri hatta tıpkısı gibi görme eğilimi gösterirler. Bu tüzel ya da özel kaynağa benzeme çabasına “özdeşleşme” denir.
**Kişi, kendisinin özdeşleştirdiği kaynaktan gelen iletiyi daha kolay kabul eder. Öneri ve uyarılarını daha dikkate alır. Böyle bir kaynaktan gelen öğütlere daha kolay uyar. Çünkü kendisi ile kaynak arasında açtığı kanallar çoğalmıştır ki, kendisini de kaynağa benzer görmeye başlamıştır.
**Benzeşme çabasının, kişinin içinde yer aldığı toplumun, grubun yada bir tek kişinin gerçekten çekici ve değerli olmasına bağlı olduğu açıktır. Nitekim yapılan araştırmalarda, kişinin özdeşleşilen kaynağa çekiciliğin ve değerin devam ettiği müddetçe uyduğu, değerlerin ortadan kalkması durumunda ise uyma davranışının ortadan kalktığı görülmüştür.
C) Benimseme: Bu tür bir uyma davranışı ise, kişinin kaynağın davranışlarını, düşüncelerini, ve/veya duygularını kendisine mal etmesi ile ortaya çıkar. Burada kaynak kişi olabileceği gibi bir örgüt yada grupta olabilir. Kişi, uyma davranışını kaynağa gerçekten inandığı için gösterir.
**Örneğin; Ahmet, trafik yasaklarının gerçekten nesnel değerlendirmeler sonucu elde edilmiş doğru kararlara dayandığını düşünüyor ve bu nedenle kurallara uyuyorsa, bir denetim olmasa bile, yalnızca kuralları benimsediği için uyma davranışı gösterecektir.
**Ahmet’in bir kişinin yada bir grubun görüşlerine de uyma davranışı göstermesi göstermesi, o kişi yada grubu “inanılır” bulması ve söz konusu görüşleri sahiplenerek savunacak kadar kendisine mal etmesi ile bağlıdır. Bu sahiplenmeye “Benimseme” denir.
Uyma Davranışlarının Ödüllerinin Değerlendirilmesi
İtaat: Bir yandan kişinin uymama durumunun getirebileceği yaptırımlardan (cezalardan) kurtulmasına yol açarken diğer yandan uyanın bu davranışı yüzünden ortamdaki diğerlerince hoşnutlukla karşılanması nedeniyle yarar sağladığı bellidir.
Özdeşleşme: Kişinin değer verdiği bir kişiye, kişilere yada toplumsal bir simgeye benzeme ve kendisini onlardan biri gibi görerek doyum sağlamasına yaradığı açıktır. Bu açıdan “benimseme” en erdemli uyma davranışıdır. Çünkü o da, kişiye doğru bildiğini yapma, öz gerçekleştirme ve kişisel yargı gücünü ispatlama fırsatı sunmaktadır.
SOSYAL ETKİ VE UYMAYA ÖRNEKLER
Örnek-1: Ayşe Hanım durakta otobüse biner, bir yer bulup oturur. Oturur oturmaz da karşısında bir kadının kendisini, kıyafetini dikkatle incelediğini fark eder. Hiç fark etmemiş gibi davranarak kendine çeki düzen verir, poz alarak bakışlarını başka tarafa çevirir.
Örnek-2: Dört yaşındaki Ali uykulu ve sakin bir halde kendi kendine oynarken eve misafirler gelir. İki dakika önceki uykulu çocuk o değilmiş gibi, büyük bir enerjiyle iskemle ve masaların üstlerinde yürümeye, gürültü etmeye ve herkesin dikkatini çekmek için her türlü yaramazlığı yapmaya başlar.
Örnek-3: Bir lise öğrencisi olan Ahmet bir filmi görmüş ve biraz sıkıcı bulmuştur. İki arkadaşıyla konuşurken, her ikisi de o filmi çok beğendiklerini söyleyip onun da beğenip beğenmediğini sorarlar. Ahmet de biraz duraklamadan sonra arkadaşlarıyla aynı fikirde olduğunu söyler.
Bu 3 Örnekten Yola Çıkarak Sosyal Davranış ve Sosyal Etkiyi Açıklayalım: Bu günlük olayların hepsinde «sosyal davranışı» görüyoruz, çünkü bu üç olayda da ortak nokta «sosyal etkidir». Her birinde bir kişinin tutum ya da davranışı, bir başkasının ya da başkalarının varlığıyla etkilenmektedir. Bu üç olayın her birinde bireyin davranışı söz konusu olmakla beraber, bu davranış soyut olarak kendi başına değil de, bireyin başkaları tarafından etkilenmesi sonucu ortaya çıkmakta ve bir sosyal etkileşim süreci söz konusu olmaktadır.
**Bu özelliklerinden ötürü de, bu olayları sosyal psikolojik olaylar olarak tanımlayabiliriz.
Sosyal Etki > Uyma Davranışı > Benzerlik(Sosyal Davranış Düzenliliği)
Bu durumun açıklaması: Sosyal psikolojide, kişisel farklılıklardan ziyade, benzer davranışların nedenleri üzerinde durulmaktadır. Bu nedenlerin temelinde şüphesiz sosyal etki olayı yatmaktadır. Sosyal etki sonucu meydana gelen gruba uyma davranışı, kişilerin «benzerliğini» ve dolayısıyla sosyal davranış düzenliliğini yaratır.
NOT: insanların benzer davranışlarının çoğu, erken yaşlarda başlayan ve yaşamları boyunca devam eden «ORTAK ÖĞRENME» sonucu oluşur.
GERÇEĞİ TANIMLAMA (Uyma davranışının en temel görevi)
Örneğin, sokakta birkaç kişinin havaya baktığını gören Ahmet'in de durup havaya bakması bu bir tür «uyma davranışıdır».
Bu örneğin açıklaması: örnekte kişi, diğerlerinin davranışına güvenip, bu davranışın «gerçeği» yansıttığına inanarak kendine rehber edinir. Şöyle ki, yoldan geçen Ahmet, eski tecrübelerine dayanarak, aynı tarafa doğru birkaç kişinin bakması için orada görülmeye değer bir şeyin gerçekten olduğunu var sayar. Bu örnekte de beliren uyma davranışı, kişi için «gerçeği tanımlama» ya yarar.
Başka bir örnek: Üstünde 00 yazan iki kapıdan hangisinin kadınlar için, hangisinin erkekler için olduğu belli değilse, bunların hangisine gireceğini bilmediğinden kararsızlık içinde olan Mehmet sağdaki kapıdan bir adamın çıktığını görürse, o da emin olarak o kapıya yönelebilir.
Bu örneğin açıklaması: Tuvalet kapılarım birbirinden ayırt edemeyen Mehmet de, bir başkasının davranışının doğruluğuna inanır. Diğer adamın da bilmeden bir yanlışlık yapma olasılığını aklına getirmeden, onun davranışına göre kendi kendine gerçeğin tanımını yapar («sağdaki kapı erkeklere aittir» şeklinde). Bu örneklerde beliren uyma davranışı, kişi için «gerçeği tanımlama» ya yarar.
Not: Bu yazının hazırlanmasında Psikolojik Danışman Mustafa kalaylı'nın katkıları ve Floyd Henry Allport'un sosyal psikoloji kitabı başta olmak üzere birçok kaynaktan faydalanılmış olup sosyal psikoloji, psikoloji, sosyal etki ve uyma, uyma davranışı, uyma davranışı türleri, sosyal etki, sosyal etki ve uyma davranışı örnekleri, sosyal güç ile ilgilidir.
