SOSYAL ETKİ VE UYMA DAVRANIŞI
Sosyal Etki ve Uyma Davranışının Kavramlaştırılması ve Çeşitleri
**Buna göre algılanan sosyal etkiyi de ikiye ayırabiliriz.
1-Algılanan Kuralsal (Normatif) Sosyal Etki: Kuralsal etki, kurallara bağlı olup kişinin başkaları tarafından kabul edilme ya da beğenilme isteğine dayalı olan;
2-Algılanan Bilgisel Sosyal Etki: Bilgisel etki ise gerçekle ilgili kanıtları kabul etmeye dayanan, bilgi veren etki olarak tanımlanabilir.
NOT: Burada sosyal etkinin türü, bireyin onu algılayışı ile belirlenmektedir. Yani eğer birey bir sosyal etkiyi bilgi sağlayıcı olarak algılarsa, o sosyal etki bilgiseldir. Aynı şekilde birey tarafından normatif ya da zorlayıcı olarak algılanan sosyal etki ise kuralsaldır.
Uyma Davranışı Şeması Kavramsallaştırılması
Algılanan Kuralsal (normatif) Bilgisel Sosyal Etki
Sosyal Etki -İtaat
-Özleşleşme -Benimseme
\ /
Gözlenen Uyma Davranışı
Tablonun açıklanması
**Herhangi bir sosyal etki, kişi tarafından kurala uymaya itici olarak yorumlanabilir. Bunun sonucunda, kişi ödüllendirilmek ya da cezalandırılmamak için (itaat) ya da etkinin kaynağı olan kimseye benzeyebilmek için (özdeşleşme) etkiye uyma davranışı gösterir.
**Herhangi bir sosyal etki, kişi tarafından gerçeği aydınlatıcı olarak ya da kısaca «doğru» bilgi olarak da yorumlanabilir. Bu takdirde, kişi bu etkiye, doğru bir şey olduğunu düşündüğü için uyacaktır (benimseme).
NOT:1Asch’in çizgiler hakkında uzunluk yargılarının yapıldığı deneyinde ve Milgram’ın itaat deneyinde kuralsal sosyal etkinin ve itaate dayanan uyma davranışı söz konusudur.
NOT:2Sherifin otokinetik etki deneyinde bilgisel sosyal etki ve benimsemeye dayanan uyma davranışı görülmektedir
**Kısaca açıklayalım deneyleri; Milgram deneyinde, denek yaptığı işin (şok vermenin) doğru bir şey olduğunu düşündüğünden değil, araştırmacının sözünden çıkamadığı için (itaat) şok vermeye devam etmiş yani kurala uymuştur. Asch araştırmasında da denek, alay edilmemek (cezalandırılmamak) için grubun beklentisine uymuştur. Sherif araştırmasında ise, denek, grubun yargısını doğru bulduğu için bu bilgisel sosyal etkiyi kabul etmiştir. Daha sonra tek başınayken de grubun yargısını kullanmasından bu yargıyı «benimsemiş» olduğunu anlıyoruz.
NOT: Bu araştırmalardan da görüldüğü gibi, kuralsal sosyal etki ile ona karşı gösterilen;
**itaate dayanan uymada davranışta görülen değişmenin altında gerçek tutum ya da fikir değişmesi yoktur.(bireyin gözlenen davranışı, gerçek tutumunu yansıtmaz)
**Özdeşleşmede ise tutum değişimi olabilir de olmayabilir de. Olsa da kendisiyle özdeşleşilen kimse, kişinin gözünde değerini koruduğu müddetçe olur; sonra kişi tekrar daha önceki tutumuna geri dönebilir (Özdeşleşmede ise ikisinin ortasında bir durum söz konusudur)
**Benimseme ile uymada ise davranış değişikliğiyle birlikte gerçek tutum değişimi de söz konusudur. Benimsemede bireyin gerçek tutumunu yansıtır.
Not:Uyma davranışını bu şekilde kavramlaştırdıktan sonra uyma davranışının tersinin ne olduğunu düşünelim. Akla «uymama» gelmektedir. Ancak, uymama davranışı da uyma davranışı gibi karmaşık olabilir, şöyle ki uymama davranışı bağımsız olmayı gösterebilir de göstermeyebilir de.
Örnek: Annesi Ayşe'ye bluzunu giymesini söylemiş, Ayşe ise o bluzun gideceği yere uygun düşmeyeceğini düşündüğü için o bluzu giymezse, bu, bağımsız bir uymama davranışı olur. Ancak, Ayşe sırf annesi «giy» dedi diye, inat için o bluzu giymezse, bu bağımsız değil, bağımlı bir ters tepki davranışı olur. Bağımlıdır, çünkü sosyal etkiye (norma) bağlıdır, ancak bu etkiyi negatif bir atıf noktası (referans noktası) olarak nitelendirir. O norm ne ise, ona bağımlı olarak onun tersi yapılacaktır.
Bağımsız uymama ile ters tepki göstererek uymama arasındaki önemli fark şudur
**Ters tepki göstererek uymama davranışında ise, yapılması gereken norm ya da kurala karşı bir direniş söz konusu olup, bu direniş, etkinin birey tarafından doğru ya da yanlış olarak değerlendirilmesi ile ilgili değildir.Önemli olan sadece etkiye karşı direnmedir.
Uymama Davranışı Şeması
Algılanan Kuralsal Algılanan Bilgisel
Sosyal Etki Sosyal Etki
-Ters Tep -Bağımsızlık
Gözlenen Uymama Davranışı
**Buraya kadar ele aldığımız sosyal etkiye uyma ve uymama davranışlarını bir araya getirerek kavramlaştırmaya çalışırsak, birbirinden farklı iki boyutun belirmiş olduğunu görürüz. Bunlardan biri bağımsızlık - bağımlılık boyutu, diğeri de uyma - uymama boyutudur.
**Böylece, ele aldığımız kavramları, bu iki boyut ekseninde gösterecek olursak, şöyle bir şekil ortaya çıkmaktadır
Sosyal Etkiye Uyma-Uymama Davranışının Kavramsallaştırılması
Norma(kurala) Bağımlı
I
I
-İtaat I -Ters Tepki
-Özdeşleşme I
I
I
Uyma- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Uymama
I
I
-Benimseme I -Bağımsızlık
I
I
I
Normdan Bağımsız
1-Benimsemede birey bir sosyal etki ya da kurala uyması beklendiği için ya da başkalarından çekindiği, korktuğu için, ya da onlara benzemek için uymaz, doğru ve değerli bulduğu için uyar. Demek ki, dayanak noktası dışarıdaki norm değildir, kendi görüşüdür. Bundan ötürü benimsemeyi normdan bağımsız olarak niteliyoruz.
2-Bağımsızlıkta da benzer bir durum görüyoruz. Yalnız, burada sosyal etkiye uymama davranışı söz konusudur. Ancak uymama da yine, kuralı ortaya koyanlara nispet olsun diye ya da inat için v.b. gibi dışa bağımlı nedenlerle değil, kişinin gerçekten doğru bulmadığı bir şeyi yapmak istememesinden ötürü ortaya çıkmaktadır. Yani normatif etkiden bağımsızdır.
3- Ters tepki davranışında ise, kişi, normun farkındadır, hatta bu tür davranışta, kişi norm (kural) ne ise onun tersini yapar. Böylece, ne yapacağı, ters bir ilişki içinde de olsa, yine norma bağlıdır.
Faydalı Bilgi
**Daha önce ele aldığımız uyma davranışını etkileyen ortamsal etkenlerle de burada ilişki kurabiliriz. Hatırlanacağı gibi, Sherif, Asch ve Milgram deneyleriyle ilgili olarak uyulan grubun büyüklüğünün, söz birliği etmiş olmasının, grup üyelerinin ya da yetke kaynağının saygınlığının, azınlığın uyma davranışını etkilediğini görmüştük.
**Bu ortamsal etkenlerin hem bilgisel sosyal etki için hem de normatif (kuralsal) sosyal etki için önemli olduğunu söyleyebiliriz, çünkü bu ortamsal değişkenler, hem deneğin gerçeği anlamasında ya da doğru olarak kabul etmesinde etkili olabilir, hem de onun uyma davranışını itici sosyal baskı (normatif etki) olabilir.
Not: Bu yazının hazırlanmasında Psikolojik Danışman Mustafa kalaylı'nın katkıları ve Floyd Henry Allport'un sosyal psikoloji kitabı başta olmak üzere birçok kaynaktan faydalanılmış olup sosyal etki ve uyma, sosyal psikoloji, psikoloji, uyma ve uymama davranışları, ters tepki psikolojisi, uyma davranışının türleri, sosyal psikolojide kavramlar ile ilgilidir.
Share This:
MUSTAFA KALAYLI
I'SİTEMİZDE; İNSAN VE İNSANLIĞA FAYDALI OLABİLECEK "İYİ, DOĞRU VE GÜZEL OLAN HER ŞEY" SİZLERİN İSTİFADENİZE SUNMAKTAYIZ ....
Yorum Yok " SOSYAL ETKİ VE UYMA DAVRANIŞI "