DEHB İLE BAŞ ETMENİN YOLLARI
DİKKAT EKSİKLİĞİ ve HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞUYLA (DEHB) İLE BAŞ ETMENİN YOLLARI
2-Anne baba ve öğretmen eğitimi
3-Çocuğun bireysel tedavisi(davranışçı teknikler, sosyal beceri eğitimi)
4-Eğitim
5-Alternatif tedaviler
****Çocukta Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu tedavi edilmediğinde gözlemlenen problemler yaş ilerledikçe artmaya başlayabilir. Yalnızca % 10-20 gibi bir dilimin hiçbir sorun yaşamadan yetişkinliğe eriştiği görülmektedir. Bu da demek oluyor ki, % 80-90 gibi büyük bir dilim risk altındadır ve riske atılmaması gerekir.
****Yaş ilerledikçe tedavi edilmemeye devam edilen kişide sorunlar olumsuz yönde değişim göstererek kişinin yaşam kalitesinin gittikçe düşmesine sebep olabilir. Örneğin potansiyeli olduğu halde DEHB tedavisi görmeyen öğrenci akademik başarısızlık yaşayabilir ve eğitim öğretim hayatı sekteye uğrayabilir. Akabinde çocukta başarısızlıktan dolayı öz güven problemleri oluşabilir, bu da kişinin sosyal ilişkilerine yansıyabilir.
**Bunun yanı sıra yine DEHB olan çocuklarda kendilerine ve başkalarına zarar verme davranışları gözlemlenebilir.
**Adrenalin miktarı fazla olduğundan riskli ve tehlikeli davranışlarda bulunma ihtimalleri artar. Çoğu zaman hiperaktivitesi olan çocuklar koşarken arkadaşına hızlıca çarpıp can yaktığının farkında bile olmayabilir.
**Ergenliğe doğru çocuk, mizacına göre, okullarda çeteleşme sürecine girebilir, sosyal açıdan onaylanmayan gruplar kurabilirler. Buna ek olarak alkol, madde ve sigara kullanımı yine DEHB olan kişilerde daha çok görülmektedir.
**Yine akademik açıdan başarı gösteremeyen çocuklar, kendilerini gösterebilme amacıyla güç gösterisine girme davranışı gösterebilirler.
**Yetişkinlikte ise problemler kendisini iş hayatında tutunamama, evliliği sürdürememe gibi sorunlara yol açabilir. DEHB’ye ek olarak başka psikiyatrik bozuklukların eklendiği de görülebilir.
Özetle; tedavi edilmeyen DEHB kişinin tüm hayatını ve evrelerini olumsuz yönde etkileyebilir ve kişinin yaşam kalitesini önemli ölçüde düşürebilir. En önemlisi; araştırmalar, tedavi edilmeyen DEHB’nin kişilerin yaşam süresini kısalttığını göstermektedir.
DEHB'de İLAÇ KULLANILMASI ŞART MI?
**DEHB konusunda önyargıya sebep olan temel noktalardan biri ilaç kullanımıdır. Her DEHB olan çocukta ilaç tedavisi kullanılmayabilir.
**DEHB nörolojik bir rahatsızlıktır, çocuğun durumuna göre ilaç kullanımı gerektirebilir.
**DEHB belirtileri çocuklukta başlar ve tedavi edilmez ise kişinin çocukluk, ergenlik ve yetişkinlik dönemlerini psikososyal ve akademik açıdan olumsuz yönde etkileyebilir.
DEHB'ye ALTERNATİF TEDAVİLER
**DEHB'li çocuğu doğa yürüyüşlerine çıkararak, doğanının sakinleştirici, dinginleştirici ve sağıltıcı gücünden faydalanılabilir.
**Hiç yerinde duramayan bir DEHB'li çocuğa doğa da balık tutma etkinlikleri düzenlenebilir. Bu yöntem o kadar etkilidir ki bir saniye duramayan çocuk saatlerce balık tutma hevesiyle sakin ve durağan kalabilir.
**Yüzme gibi yorucu uğraştırıcı spor ve etkinliklere yönlendirilebilir.
**Şu unutulmamalıdır ki her insan özeldir.Bu nedenle kişiye göre tedavi yöntemleri uygulanmalıdır.
SINIF ÖĞRETMENLERİNE YAPILACAK YARDIM, ÖNERİ ve UYARILAR
**DEHB‘li çocuklara yaklaşım , öğretmenlerin özelliklerine göre farklılık göstermektedir.Burada önemli olan öğretmenin bu konuda bilgili ve bilinçli olmasıdır.En ideal öğretmen tipi ilgili ve duyarlı öğretmen tipidir.
**Çoğunlukla ilaçla tedavi öneriler olsa da, ilacın ve psiko eğitimsel müdahalelerin birlikte kullanıldığı multi-modal çalışmaları daha etkili sonuçlar doğurmuştur.
**DEHB olan çocukların aileleri, çocuklarının daha okula başlamadan önce diğer çocuklardan farklı olduğunun bilincindedirler.
**Tanı ölçütlerinde yer alan dürtüsellik, dikkatsizlik inatçılık, saldırganlık, öz-denetim zayıflığı gibi özelliklerin kendi çocuklarında dikkat çekici düzeyde olduğunu fark ederler.
**Kendi çabalarıyla bir şeyler yapmaya çalışırlar ama başarısız olurlar. Bu durumda da çocuklarının farklı olduğunu görmezden gelip ”yaramaz işte” deyip geçiştirebilirler.
**Çocuğun okul hayatı başlamadan önce anne baba bu tür çocukları idare etmeye çalışmakta ancak, okula gittikten sonra evdeki serbest ortamın yerini okulun katı ve biçimci özelliği bu çocukların daha yıkıcı ve aktif olmalarına yol açmakta.
**Burada aile ile sınıf öğretmeni arasında çatışmalar yaşanmakta sınıf öğretmeninin çocuğun durumuyla ilgili aileyi uyarması. Ailenin suçun öğretmenden kaynaklandığı öğretmeninde aileden kaynaklandığı düşüncesini getirirler.
**Bu tür çatışmaların nedeni tarafların DEHB konusunda yeterince bilgi sahibi olmamalarından kaynaklanmadır.
**Genelde bu bozukluğa sahip olan çocuklar için “Zekası fazla geliyor” “Büyüyünce geçer” “Çok şımartmışsın” “Biraz sıkıyı görse düzelir” gibi ifadeler kullanılır.
**Bu konuda en önemli görev, psikolojik danışmanlara düşmektedir. Çünkü okulda sorunla karşılaşsa ilk uzman kişi psikolojik danışmandır.
**Ailenin ve öğretmenin bilgi sahibi tanı ve tedavi bir ekip işidir. Bir sorun olup olmadığına ilişkin bir profesyonel girişimi, öğretmen ve ana-baba görüşlerinden hareketle danışmalar yapmalıdır. Daha sonra da çocuğu bir çocuk psikiyatrisine sevk etmesi gerekir.
**Tedavi aşamasında evde ve okulda yapılacak davranışlar konusunda danışmanlar, öğretmenler ve aileler için destekleyici ve yönlendirici olmalıdır.
**Danışmanlar, genel olarak velilere, bu konuda yararlanabilecekler kişi ve kaynaklar önermelidir.
**Okulda bulunan DEHB’nin çocukların ailelerini birbiri ile tanıştırmak faydalı olabilir.
**DEHB’li çocuklar kendilerinin başka çocuklarda farkı olduğunu düşünürler ve çok çok yanlış tanılara, inançlara sahip olabilirler. Niçin farklı davrandıkları ve okulda neden başarısız oldukları konusunda sürekli aydınlatılmaya gereksinimleri vardır.
**Sınıf öğretmenleri ile iş birliği içinde çalışmalı, gerekirse öğrenme-öğretme sürecinde bu çocuklara nasıl davranması gerektiği konusunda sürekli aydınlatılmalıdır.
**Öğrencinin öğretmenin masasının yanına ön sıralara oturtulması, cam kenarı ve arka sıralarda oturtulmaması gerekir.
**Sınıf öğretmeni çocuklara bir şeyleri öğretmeyi istiyorsa, onlarla konuşurken fiziksel olarak yakın olmalı uygun olan zamanlarda çocuğa dokunmalıdır. Eline omzuna koyarak konuşa bilir.
**Sınıfa soru yöneltirken önce soruyu sorup sonra çocuğun ismini söylemek yerine önce çocuğun ismini söyleyip soruyu sormalıdır.
**Yönergeler verirken açık ve net olmasına dikkat edilmeli. Çocuğun dinlemediğini anlamaya çalışmalıdır. Çünkü DEHB’li çocuklar söylenenleri dinlerken başlarını sallar ve öğretmenin gözüne bakarlar ama zihinleri başka yerdedir.
**Yaptığı çalışmalarda verilen sürenin yeterli olup olmadığına dikkat edilmelidir. Yetersiz süreden dolayı başarısızlık çocuğun yeteneklerinden şüphe etmesine yol açar.
**Fiziksel hareketler için öğrenciye gün boyu fırsat sağlamalı bu öğrencinin aşırı hareketlerini azaltır. Tahtayı silmek, ders sırasında kullanılan materyalleri toplanması, kalem açması vb.
**Hiperaktif davranışları azaltması için öğrencinin parmaklarıyla sıraya hafifçe vurması, sıranın üstüne kağıt parçalarıyla oynaması, karalama yapması görmezden gelinmelidir.
**Kurallar yerleştirilmelidir. Kurallar net ve açık olmalı kuralları herkesin göre bileceği şekilde yazıp asılmalı. Kendilerinden beklenen şeyin ne olduğunu bilmesi önemlidir.
**Göz teması kurulmalı, göz teması ile denetleyebilir dikkati toplamakta güçlük çektiğinde daha önce anlaşılan bir işaretle öğrenci uyarılabilir.
**Çalışmalar bir kaç bölüme ayrılmalı.
**DEHB’li çocukların kısa süreli için sınıfı terk etmelerine izin verilmeli.
**Ev ödevlerinin tamamını yapmış olmasından çok yaptıklarının niteliğine bakılmalıdır. Yine ev ödevlerde küçük parçalara ayırmalıdır.
**Sınıf duvarlarında öğrencilerin dikkatini dağıtıcı şeyler asılmamalıdır.
**Bu çocuklar anlamlı ve eğlenceli buldukları etkinliklerde çok rahat yoğunlaşırlar. Her derste öğrencilerin eğlence ihtiyacım planlanmalıdır.
**Sınıf içerisinde diğer öğrencilerle kaynaştırılmalıdır. Bunu yaparken örneğin DEHB ile ilgili hikaye okuna bilir.
**Onlara herhangi bir konunun yada olayın taslağını çıkarmaya öğretip, kitap okurken ve dinlerken not alma strateji ve tekniklerinin öğretilmesi.
**Beklentiler açıkça ifade edilmeli. İmalı konuşmamalı tartışmaya girilmemelidir.
**Mümkün oldukça başarılı olduğu durumlar bulunmalıdır. Bu çocuklar gün boyu çok fazla başarısızlık duygusu yaşarlar.
**Başarabilecekleri olumlu şeylere ihtiyaç duyarlar. Bu çocukları cesaretlendirmeli ve övülmelidir.
**Hatırlama, bu çocuklar için genellikle problemdir. Hatırlama oyunları, kafiye, şifre vb. etkinlikler hafızayı güçlendirmeye yardımcı olacaktır.
**Filmler, kasetler, resimli kağıtlar kullanarak yada birinin diğeriyle konuşabileceği grup çalışmaları yaparak sınıf harekete geçirilebilir.
**Okuldan sonraki zamanlarına aylık planlarını yapmalarına yardımcı olmalıdır.
**Sık sık anne babalar görüşmeler yapmalı. Haberleşme defteri kullanabilir. Bu, öğretmen ve velilerin günü gününe iletişim kurmasını sağlayacaktır.
DEHB‘Lİ OLAN ÇOCUKLAR İÇİN İDEAL SINIF ORTAMI
**Dersin akışını bozan , dersi dinlemeyen , öğretmenin dediğini yapmayan bu çocuklar ayrı bir yerde kontrol altında tutulmaya çalışılmaktadır.Bu tutum oldukça yanlıştır.Sahip oldukları özel durumu göz önünde bulundurarak çocuğa uygun sınıf ortamı hazırlanmalıdır. Bu sorunların önlenmesi ve çözümü için özel eğitim ve öğretim yöntemlerinin kullanılması zorunludur.
Dikkat Eksikliği İçin...
**Sakin bir yerde oturtun.
**İyi örnek olabilecek bir arkadaşının yanına oturtun.
**Samimi olduğu çalışkan bir arkadaşının yanına oturtun.
**Not tutmada bu arkadaşının yardımını sağlayın.
**Sınıfta bütün sıraların arasındaki uzaklığı arttırınız.
**Verilen çalışmayı tamamlayabilmesi için ek süre veriniz.
**Dikkat süresi ile uyumlu olacak şekilde görevleri ya da çalışma süresini kısaltınız.
**Kısa süreli hedefler belirleyin.
**Her seferinde bir tek görev veriniz.
**Ödevlerinin miktarını azaltınız.
**Açık ve kesin yönerge verin.
*Etkinliği sürdürmesi için uyarı-sinyal veriniz.
Hiperaktivite İçin…
**Çalışırken arada bir duraklamasını sağlayınız.
**Sırada oturmaya ara vermesi için fırsat tanıyınız.
**Görevleri arasında kısa molalar veriniz.
**Aceleci ve dikkatsiz çalışmışsa, yaptığı işi kontrol etmesini öğretiniz.
**Küçük, uygunsuz davranışları görmezden geliniz.
**Uygunsuz davranışları ihtiyatlı kınayınız.
**Olumlu davranışları övünüz.
**Öğrencinin aç olmadığından emin olunuz. Gerektikçe el kaldırmasını, seslenmesini öğretin.
**Elini yalnızca amaca uygun durumda kaldırdığı zaman yanına gidin.
**Soru yanıtlamak için el kaldırdığında övün.
AİLEYE YAPILACAK YARDIM, ÖNERİ ve UYARILAR
**Rehber öğretmen, aile ile iletişim kurmalı, ve aileyi bilinçlendirmelidir. Aileye verilecek danışma hizmetlerinde ailenin çocuğu daha iyi anlamaları ve ev-okul yaşantıları ile yapılması gerekenler konusun da aydınlatmalıdır.
**Öncelikle anne babanın sabırlı ve anlayışlı olması DEHB olan çocuklar açısından büyük önem arz etmektedir. Baskıcı, zorlayıcı tutum hiçbir çocukta işe yaramadığı gibi DEHB olan çocuklarda da işe yaramayacak, aksine durumun daha da kötüleşmesine sebep olacaktır.
**Davranışsal problemler yaşayan çocuklar, doğru desteklenmediğinde öğrenme problemi de eklenir. Hâlâ desteklenmez ise bu iki etmene bir de duygusal problemler eklenir.
**Eğer siz de çocuğunuzda bunlara benzer davranışlar görüyor ve bunların çocuğunuzu akademik, duygusal ve sosyal açıdan etkilediğini düşünüyorsanız mutlaka Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu konusunda bir uzmana danışmalı ve çocuğunuzun gelişimi için geç olmadan destek almalısınız
Aileye verilecek yardımda öneriler ve uygulamalar şöyledir:
**Anne-Baba-çocuklar birlikte çalışarak zaman zaman okula giderek, okulu ve onu önemsediğini göstermelidir.
**Çalışma ortamını düzenlemelidir.
**TV’ den gürültüden uzak
**Sade bir şekilde döşenmeli
**Duvarlarda resim, poster, oyuncak vb. şeyler olmalı
**İyi aydınlatılmış, havalandırmış
**Çalışma süresince gerekli şeyler masada hazır olmalı çünkü bir şey almak için kalktığında tekrar çalışma masasına oturmayabilir
**Hoşlanıyorsa müzik eşliğinde çalışmalı, ancak dinlenen müzik çalışmayı engellememeli
**Çalışma süresi bölümlere ayrılmalı çok yoğun ve uzun periyotlara ayrılmamalıdır. Ev ödevlerine başlamadan önce oyun oynamasına izin verilmelidir. Renkli kalem kullanılması dikkat dağılmasını engeller.
**Spor’ a yönelmesi sağlanmalıdır.
**Hareket etmesi için fırsatlar oluşturmalı evde sıkıldığı zamanlarda yapması için bazı ritmik hareketler ve bunların yapılacağı bir yer belirlemekte yarar vardır.
**Çocuğun kendinden küçük birini bir şey öğretmesi sağlanmalıdır. Böyle bir fırsat çocuğun sorumluluk almasını kolaylaştıracak ve öğrenmeyi kalıcı hale getiecektir.
**Bu çocuklar herkes tarafından çok eleştirilir. Sürekli hata yaptığı vurgulanır. Anne-baba çocuğun olumlu yönlerini plana çıkarmalı ve ödüllendirmelidir. Bunları uygulamalı ve çocuğu cesaretlendirmelidir. Böylece çocuğu öz saygısını geliştirebilir.
**Çocuğun en iyi çalıştığı, en uyanık olduğu saatler öğrenme için seçilmelidir. (örneğin sabah saatleri)
**Çocuklara talimat verilirken, verilen talimatlar çocuğun dikkatini çekmelidir. Göz kontağı kurulmalı, tane tane, parçalara bölerek, sakin ve ciddi bir biçimde söylenmelidir. Bağırarak verilen talimatlarda çocuğun dikkati talimatın anlamına değil, sesin yüksekliğine odaklanacaktır.
**IQ davranışları normal olduğu halde dürtüsel ve hiperaktif davranışları nedeni ile bir çocuğun özel alt sınıfa gönderilmesi sakıncalıdır. Zihinsel açıdan kapasitelerinin çok daha altında performans göstermeye başlarlar. Aile çocuğun normal sınıfta olmasını sağlamalıdır.
**Yumuşak bir ses tonu ile konuşmalı bağırmak ve yüksek ses tonuyla konuşmamalı.
**Çocuğun nelere ilgi gösterdiği bulunmalıdır. Bu çocuklar ilgi gösterdikleri konuya yoğunlaşmakta güçlük çekmezler. Nelere ilgi duyduklarının bir listesi yapılabilir. İlgi duydukları konu ile akademik konular birleştirilmeye çalışılabilir.
**Tercihte bulunması için fırsatlar oluşturulmalıdır.
**Geri bildirim ve ödül hemen verilmelidir.
**Sosyal yaşantılarını geliştirebilecek aktiviteler düzenlenmelidir. (yüzme, futbol, etkinlik vb...)
Not: Bu yazının hazırlanmasında Psikolojik Danışman Mustafa KALAYLI, Uzman Uğur KAYA ve PSK Banu ARSLAN'ın katkıları başta olmak üzere birçok kaynaktan faydalanılmış oluphastalık, dehb tedavisi, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu aileye öneriler, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu öğretmenlere öneriler ile ilgilidir.
Share This:
MUSTAFA KALAYLI
I'SİTEMİZDE; İNSAN VE İNSANLIĞA FAYDALI OLABİLECEK "İYİ, DOĞRU VE GÜZEL OLAN HER ŞEY" SİZLERİN İSTİFADENİZE SUNMAKTAYIZ ....
Yorum Yok " DEHB İLE BAŞ ETMENİN YOLLARI "